Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti xalqımızın milli özünüdərkini, tarixi yaddaşını və gələcəyə inamını bərpa etdi

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC) cəmi 23 ay mövcud olsa da, müsəlman Şərqində demokratik dövlət quruculuğunun və hüquqi dövlət ənənələrinin təməlini qoydu. Onun fəaliyyəti gələcək müstəqil dövlətçiliyin ideoloji və siyasi bazasını formalaşdırdı. AXC-nin fəaliyyəti dövründə həyata keçirilmiş bir sıra fundamental addımlar var idi. AXC parlamentli respublika formasını qəbul etdi. Parlamentdə fərqli siyasi partiyalar və milli azlıqların nümayəndələri təmsil olunurdu — bu, o dövr üçün Şərqdə misilsiz idi.

AXC qadınlara seçki və seçilmək hüququ verən ilk müsəlman ölkəsi oldu (1919). Milliyyət, din, cins və sosial mənşəyindən asılı olmayaraq bütün vətəndaşlara bərabər hüquqlar tanındı. Hüquqi dövlət quruculuğu üçün əsaslar yaradıldı. Məhkəmələrin müstəqilliyi və ədalət prinsipinə əsaslanması nəzərdə tutuldu. AXC maarifin inkişafına böyük önəm verdi. Bakı Dövlət Universiteti təsis edildi (1919) — bu da milli intellektual potensialın əsasını təşkil etdi. 

AXC-nin fəaliyyəti ilə müsəlman dünyasında dünyəvi və demokratik dövlət modelinin mümkünlüyü sübut edildi. İslam aləmində qadın hüquqları və parlamentarizm kimi anlayışların praktik tətbiqi göstərildi.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tarixdə qısa, lakin təsirli bir iz qoydu. O, həm Azərbaycanın gələcək müstəqilliyinə ideoloji zəmin yaratdı, həm də bütün Şərqdə demokratiya, insan hüquqları və hüquqi dövlət anlayışlarının yayılmasınamyol açdı.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yalnız demokratik quruluşla deyil, həm də milli dövlətçilik ənənələrinin yeni və müasir səhifəsini açmaqla tarixə düşmüşdür. Cəmi 23 ay mövcud olmasına baxmayaraq, bu dövrdə atılan əsaslı addımlar Azərbaycanın gələcək müstəqil dövlətinin əsaslarını formalaşdırdı. AXC dövründə ilk dəfə olaraq Azərbaycan vətəndaşlığı anlayışı rəsmi hüquqi status aldı. Bütün millətlərin və dinlərin nümayəndələri vətəndaşlıq hüququ qazandılar – bu, həm vətəndaş cəmiyyətinin, həm də dövlətin inklüzivliyini təmin edirdi.

AXC Azərbaycan Milli Ordusunun əsasını qoydu. 1918-ci ildə Nuru Paşanın komandanlığı ilə Qafqaz İslam Ordusu və yerli qüvvələrin iştirakı ilə Bakı azad edildi. Ordunun təşkili müstəqil dövlətin təhlükəsizliyinin təmin olunmasında və dövlət suverenliyinin qorunmasında

mühüm rol oynadı.

Xarici işlər, daxili işlər, maliyyə, ədliyyə, maarif və digər nazirliklər yaradıldı.

Dövlət dili kimi Azərbaycan dili qəbul edildi – bu da milli kimliyin möhkəmləndirilməsinə yönəlik mühüm addım idi. Bakı Dövlət Universiteti açıldı (1919) — bu, dövlətçiliyin elmi və intellektual dayağını təmin etmək üçün mühüm addım idi. Bu tədbirlər, AXC-nin müstəqil, hüquqi və suveren dövlət qurmaqn istəyini ortaya qoydu. Hər bir addım — vətəndaşlıqdan tutmuş ordunun yaradılmasına qədər — dövlətçilik şüurunun formalaşması və oturuşması baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edirdi.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC) təkcə siyasi və hüquqi baxımdan deyil, mənəvi və ideoloji cəhətdən də xalqımız üçün dərin və tarixi əhəmiyyətə malik oldu. AXC-nin yaranması ilə xalq milli kimliyini, özünüdərkinin və azadlıq hissinin ifadəsini dövlət səviyyəsində yaşamağa başladı.

İlk dəfə olaraq xalq "Azərbaycan" adında müstəqil dövlət qurdu. Bu adın rəsmi şəkildə dövlət adına çevrilməsi, xalqın milli kimliyini, tarixi yaddaşını və coğrafi varlığını qəbul etməsi demək idi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti xalqımızın milli özünüdərkini, tarixi yaddaşını və gələcəyə inamını bərpa etdi. Bu, təkcə bir dövlət qurmaq deyil, milli ruhun oyanışı idi. 

İlk dəfə olaraq rəsmi qaydada üçrəngli bayrağı Ulu Öndər Heydər Əliyev Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinin sessiyasında rəsmi dövlət bayrağı kimi qaldırıb. Belə ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli Dövlət bayrağı 1990-cı il noyabrın 17-də Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri, xalqımızın Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə keçirilən sessiyada Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət bayrağı olaraq təsdiq edilmişdir. Bununla da müstəqilliyə gedən yolun əsası qoyulub. Sovet İttifaqı mövcud olduğu bir vəziyyətdə belə cəsarətli addımın atılması Ulu Öndərin xalqına, dövlətinə nə qədər bağlı olduğunu, bu yolda nə qədər cəsarətli, dönməz olduğunu bir daha göstərdi. Bu, müstəqil Azərbaycan dövlətçiliyi tarixində mühüm dönüş nöqtəsidir. Həmin dövrdə hələ Azərbaycan SSR tərkibində olan ölkədə bu qərar müstəqilliyə ilk rəsmi addım kimi qiymətləndirildi. Üçrəngli bayrağın qaldırılması ilə xalqın milli oyanışı, azadlıq ruhu və tarixi yaddaşı gücləndi. Bu hadisə 1991-ci ildə müstəqilliyin bərpasına aparan yolda simvolik bir mərhələ oldu. Heydər Əliyevin həmin tarixi addımı ilə milli dövlətçilik simvolu olan bayrağımız yenidən rəsmi şəkildə tanındı, Azərbaycanın müstəqilliyə gedən yolunda əvəzolunmaz ideoloji və siyasi əsas qoyuldu. Bu hadisə həm də 17 Noyabr – Milli Dirçəliş Günü kimi tarixə düşdü. Ümummili Lider Heydər Əliyev bildirib ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulması, o dövrdə Azərbaycanın öz istiqlaliyyətini bəyan etməsi heç də təsadüfi hadisə deyildi: “Hələ XIX əsrin ikinci yarısında, XX əsrin əvvəllərindən xalqımızın mütəfəkkir şəxsiyyətlərinin, qabaqcıl insanlarının fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycanda milli oyanış, milli dirçəliş hissləri get-gedə artmışdı. Artıq XX əsrin əvvəllərindən, demək olar ki, xalqımız, onun qabaqcıl şəxsiyyətləri müstəqillik arzusu ilə yaşamışlar”.

1993-cü Ulu Öndər Heydər Əliyev hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra ölkədə siyasi sabitlik bərqərar olundu. Dövlət institutları, qanunvericilik və məhkəmə sistemləri formalaşdırıldı. Ulu Öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan tarixin yeni bir inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu. Müstəqilliyini yenicə bərpa etmiş, iqtisadi və siyasi baxımdan zəif olan bir ölkə, onun dərin zəkası, strateji düşüncəsi və qətiyyətli siyasəti nəticəsində qısa müddətdə beynəlxalq aləmdə tanınan və hörmət edilən bir dövlətə çevrildi.

Prezident İlham Əliyev tərəfindən 2018-ci ilin “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti İli” elan edilməsi Azərbaycanın dövlətçilik tarixində çox mühüm və şərəfli mərhələ olan, Şərqdə ilk parlamentli respublika sayılan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin əhəmiyyətinin daim yüksək tutulduğunu göstərir. Bu addım həmçinin xalqımızın zəngin dövlətçilik ənənələrinə , müstəqillik uğrunda mübarizəyə və demokratiya dəyərlərinə böyük hörmət və ehtiramın ifadəsidir. 2018-ci ilin “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti İli” elan olunması ilə dövlətimiz müstəqillik tarixinə, milli kimliyə və demokratik ənənələrə hörmətini göstərir. Bu il boyunca keçirilən tədbirlər, təhsil proqramları və digər fəaliyyətlər Azərbaycan xalqının milli şüurunun, vətənpərvərlik ruhunun güclənməsinə xidmət etdi. Dövlətçilik ənənələrinin qorunması və davam etdirilməsi ilə gələcək nəsillərə milli azadlıq və müstəqillik irsi ötürülür. Bu təşəbbüs Azərbaycan dövlətçiliyinin davamlı inkişafının, milli tarix və mədəniyyətə hörmətin ifadəsi olmaqla yanaşı, xalqımızın öz keçmişinə bağlılığının, eyni zamanda gələcəyə inamının göstəricisidir. Prezident İlham Əliyev deyib ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması tarixi hadisə idi: “Çünki ilk dəfə olaraq müsəlman aləmində demokratik respublika yaradılmışdı. Biz haqlı olaraq fəxr edirik ki, məhz Azərbaycan xalqı müsəlman aləmində ilk demokratik respublikanın yaradılmasının müəllifi olmuşdur”.

Bu gün üçrəngli bayrağımızın işğaldan azad olunmuş torpaqlarda dalğalanması xalqımızın birliyi və gücünün simvoludur. Tarixin, ədalətin və milli iradənin təntənəsidir. Və ən əsası Ulu Öndərin başladığı dövlətçilik yolunun Prezident İlham Əliyev tərəfindən layiqincə davam etdirilməsidir.

Qasımov Səyavuş Kamran oğlu, Avrasiya Universitetinin rektoru, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent